دکتر بهروز وزیری، دکترای داروسازی از دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1369 و دکترای تخصصی ایمونولوژی از همین دانشگاه در سال 1373 می باشد. از سال ۱۳۷۶ در انستیتو پاستور ایران مشغول خدمت شده است. ایشان در حال حاضر عضو بورد تخصصی سیستم بیولوژی وزارت بهداشت می باشند. دکتر وزیری پایه گذار آزمایشگاه پروتئین شیمی و پروتئومیکس انستیتو پاستور ایران می باشد. این آزمایشگاه که آزمایشگاه همکارسازمان غذا و دارو می باشد در دوران فعالیت خود، خدمات مهمی را به نظام سلامت ارائه نموده است.

در مصاحبه اداره روابط عمومی و امور بین الملل انستیتو پاستور ایران با دکتر وزیری فعالیت های آزمایشگاه پروتئین شیمی و پروتئومیکس انستیتو پاستور ایران مرور شده است.

تجارب بسیار ارزشمند از صنعت بیوتکنولوژی در کشور کوبا

زمانی که من بعد از دانش آموختگی در سال 1376 برای مصاحبه جذب به انستیتو پاستور ایران آمدم، یک تیم ایرانی و کوبایی با من مصاحبه علمی انجام دادند. این مصاحبه برای جذب محققانی در قسمت تحقیق و توسعه برای پروژه انتقال تکنولوژی واکسن هپاتیت ب از کشور کوبا بود. خوشبختانه در این مصاحبه پذیرفته شدم و متعاقبا من با خانواده ام برای یکسال به کوبا رفتیم. در آن سال ها، فعالیت های محققان کوبایی در حوزه بیوتکنولوژی برای من و همکارانم بسیار شگفت انگیز بود و کسب چنین تجربه ای برای ما بسیار مغتنم بود. با وجودیکه این کشور فقیر بود اما امکانات آن ها در حوزه بیوتکنولوژی خیلی خوب بود و چیزهایی که آنجا فرا گرفتیم زندگی حرفه‌ای و دیدگاه های علمی ما را کاملا عوض کرد.

ما  اولین گروهی در کشور بودیم که در حوزه بیوتکنولوژی دارویی درگیر تولید دارو و واکسن شدیم و در طول حدود 25 سال گذشته، علاوه بر همکاری با انستیتو پاستور ایران، شرکت های مختلف دارویی بیوتکنولوژی را راه اندازی کردیم و یا در راه اندازی آن ها سهم داشتم. من در این مدت به طور مستقیم یا غیر مستقیم درگیر تولید داروها بیوتکنولوژی مختلفی نظیر اینترفرون، اریتروپویتین، فاکتور 7 و مولکولار مونوکلونال هایی نظیر تراستوزومب، ریتوکسی مب، بواسیزومب و ... بوده ام و از این جهت تجارب ارشمندی در این رابطه کسب کرده ام.

تاسیس آزمایشگاه پروتئین شیمی در 25 سال پیش

از آرزوهای من در بازگشت به ایران تاسیس و راه اندازی آزمایشگاه به روز، مدرن و پیشرفته پروتئین شیمی در انستیتو پاستور بود که این کار را در یک ساختمان قدیمی در بخش بیوتکنولوژی شروع کردیم. در آن زمان به رییس وقت انستیتو پاستور ایران، دکتر مرتضی آذرنوش، توضیح دادم که اگر می خواهیم دانش بیوتکنولوژی دارویی را توسعه دهیم یکی از لوازم آن، داشتن آزمایشگاه پروتئین شیمی پیشرفته است و ایشان نیز با این موضوع موافقت نمودند. همزمان ساختمان تولیدی عظیمی در مجتمع تولیدی تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران در جاده تهران کرج در حال تکمیل بود و قرار بود آزمایشگاه ما بخشی از فرایند تحقیق و توسعه واکسن ها و فرآورده های بیولوژیک تولیدی آن ها باشد. البته آن زمان قرار بود علاوه بر هپاتیت بی، در مورد سه داروی دیگر هم انتقال تکنولوژی از کشور کوبا اتفاق بیفتد.

آزمایشگاه پروتئین شیمی با دستگاه هایی که در ایران نمونه اش وجود نداشت راه اندازی شد و یکی از مدرن ترین آزمایشگاهای بخش بیوتکنولوژی شد. در زمان مرحوم دکتر محمد تقی خانی، رییس وقت انستیتو، توانستیم فضای آزمایشگاه را توسعه دهیم. در این آزمایشگاه تحقیقات علمی بیوتکنولوژی دارویی انجام می شود و دانشجویان و محققین را آموزش می دهیم.

تاسیس آزمایشگاه مرجع کشوری پروتئین شیمی

از آنجا که در این آزمایشگاه تجهیزات، دانش و تجربه خوبی اندوخته شده بود، سازمان غذا و دارو پیشنهاد نمود که این آزمایشگاه به عنوان آزمایشگاه مرجع کشوری فعالیت نماید و وزارت بهداشت و شرکت های داروسازی برای ارزیابی برای ما نمونه بفرستند. مقرر شد با توجه به اینکه طرف حساب ما شرکت های بزرگ داروسازی می شدند، برای خدمات دهی مناسب تر، این آزمایشگاه از نظر اداری و مالی تقریباً مستقل شود و به این شکل این آزمایشگاه در حدود پنج سال پیش به عنوان آزمایشگاه مرجع کشوری راه اندازی شد که بعد به عنوان آزمایشگاه آکریدیته (معتبر) و همکار سازمان غذا و دارو تغییر نام داد.

در مورد داروهای پروتئین نوترکیب وارداتی اگر لازم باشد مورد آزمایش و ارزیابی کیفی قرار گیرند، سازمان غذا و دارو این داروها را برای آزمایشگاه ما ارسال می نماید و ما هم طبق یک پروتکل خاص گزارش را به آنها ارائه می‌دهیم. بعضی مواقع هم از ما می خواهند که به طور مستقل در مورد داروهای تولید داخل نظر بدهیم.

هم وزارت بهداشت و هم انستیتو پاستور ایران سالانه این آزمایشگاه را مورد ممیزی قرار می دهند و سال گذشته توسط یک شرکت ترکیه ای هم ممیزی شدیم تا داروهای تولید داخل بتوانند اجازه صادرات کسب نمایند.

پروتئین شیمی به دانش بهتر ما از حیات کمک می کند

پروتئین مولکول بسیار پیچیده‌ای است و برای اینکه شما بتوانید آن را بشناسید باید درک درستی از شیمی آن داشته باشید. هر فرایند مرتبط با حیات معمولا جزء پروتئینی دارد و هر چقدر بیشتر از عملکرد پروتئین در فرایندهای مختلف حیاتی شناخت داشته باشیم، دانش ما در رابطه با حیات بیشتر می شود و آنالیزهای پروتئین شیمی در این زمینه راهگشا هستند. از طرفی دیگر در توسعه و تولید پروتئینهای نوترکیب هر نوع دست کاری و تغییر در فرایندهای مختلف کشت، خالص سازی و فرمولاسیون می تواند مورد ارزیابی توسط آنالیزهای پروتئین شیمی قرار گیرد.

انجام آزمایشات خاص در آزمایشگاه پروتئین شیمی

یک وظیفه و کار ما مستقیم به سلامت عمومی و کیفیت داروهای بیوتکنولوژی که مردم ایران مصرف می کنند بر می گردد و ما بر اساس دستورالعمل هایی که یا در فارماکوپه هست و یا خود وزارت بهداشت به ما ارائه می‌دهد مشخص می‌کنیم که دارو از نظر خصوصیات کیفی در آن حد قابل قبول هست یا خیر.

بعضی از آزمایشاتی که ما انجام می دهیم خاص و بسیار پیچیده هستند. یک سری از تکنیک های آنالیز پروتئین های نوترکیب مثل اندازه گیری پدیده تشدید پلازمون های سطحی (Surface Plasmon Resonance) در تحلیل جذب تمایلی (افینیتی) داروهای مونوکلونال آنتی بادی به آنتی ژن هدف، انواع آزمایشات برپایه الکتروفورز مویینه‌ای (کاپیلاری الکتروفورز) برای پروتئین های نوترکیب دارویی مختلف، و آنالیز اسیدهای آمینه پروتئین های نوترکیب دارویی برای اولین بار در کشور در این آزمایشگاه راه اندازی شد. آزمایشات بر مبنای کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) هم در این آزمایشگاه انجام می شود. مثلا داروهایی که برای بیماری هوچکین تجویز می‌شود بسیار مصرف بالایی دارد و سه یا چهار تا داروی بایوسیمیلار در ایران تولید می شود، که برای بررسی و تایید به آزمایشگاه ما ارسال می شوند. ما سعی کرده ایم هرساله یک تکنولوژی جدید بیاوریم.

بررسی کاندیداهای دارویی برای درمان هاری

در این مدت طرح های مختلف در حوزه بیوتکنولوژی دارویی و پروتئومیکس در این آزمایشگاه انجام شده است. در آزمایشگاه ما اجرای پژوهشها در راستای کشف اهداف داروئی جدید، بیومارکرها و کاندیداهای واکسن از طریق روشهای پروتئومیکس، مطالعات مکانیسمهای اثر ترکیبات دارویی نوین و مطالعات کینتیک و اتصال آنتی بادیهای نوین نوترکیب با روشهای مدرن دنبال می شود. ما در آزمایشگاهمان از ابزار سیستم بیولوژی، بیوانفورماتیک، مدل سازی و و داکینگ ملکولی استفاده می کنیم، در این مدت تجارب خوبی در تعیین ویژگی های پروتئین کسب کرده ایم و در کارهایمان از آنها استفاده می کنیم.

در چند سال اخیر، بیشتر مقالات پروتئومیکس ما بر روی بیماری هاری بوده است و در این رابطه به این نتیجه رسیده ایم که چند مسیر متابولیک وجود دارد که می‌توان در بین آن ها به دنبال کاندیدای دارویی برای درمان این بیماری مهلک باشیم. در حال حاضر برای درمان بیماری هاری هیچ درمانی وجود ندارد و این باعث سالانه باعث مرگ هزاران نفر در سرتاسر جهان می شود.

وامداری صنعت بزرگ بیوتکنولوژی دارویی کشور به انستیتو پاستور ایران

بیوتکنولوژی دارویی در حال حاضر به یک تجارت بزرگ در کشور تبدیل شده است. در توسعه دانش بیوتکنولوژی دارویی در کشور انستیتو پاستور ایران قطعا سهم بسیار فوق العاده ای داشته است. در ادوار گذشته انستیتو پاستور ایران در بیوتکنولوژی دارویی افراد زیادی را تربیت کرده است که اغلب آن ها در شرکت های بزرگ دارویی مشغول به خدمت شده اند که تاثیر انستیتو پاستور ایران را در این حوزه از سلامت کشور هم نشان می دهد. در حال حاضر بیش از 25 فرآورده بیوتکنولوژی دارویی در کشور داریم و به جرات می‌توانم بگویم رد پایی از دانش آموختگان انستیتو پاستور ایران در هر کدام از آنها وجود دارد. به علاوه شرکت های دانش بنیان متعددی در زمینه دارو و واکسن های نوترکیب جدید توسط همین دانش آموختگان راه اندازی شده و به بهره برداری رسیده است. انستیتو پاستور ایران بجز وظیفه ذاتی که در حوزه تحقیق و تولید داشته است، کاری که در تربیت دانش آموختگان بیوتکنولوژی دارویی در ایران انجام داده است کار بسیار بزرگی بوده است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

به نظر من انستیتو پاستور ایران با پتانسیل های فراوانی که دارد باید اتاق تحقیق و توسعه و تعالی فکری برای تولیدات دارویی و واکسن ها در کشور باشد و بهترین متخصصان را دور هم جمع کند. 

من جایگاه فعلی خود را مدیون انستیتو پاستور ایران می‌دانم و قسمتی از اعتبار علمی و حرفه ای ام را به شکلی از بودن در بخش بیوتکنولوژی انستیتو پاستور ایران کسب کرده ام و امیدوارم تلاشی که تاکنون برای اعتلای اعتبار علمی انستیتو پاستور ایران انجام داده ام تاثیرگذار بوده باشد.

لینک خبر در ایسنا