تاريخچه هيات امناي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي

به استناد بند الف ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و ماده 10 قانون اهداف، وظايف و تشكيلات وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، دانشگاههاو مؤسسات آموزش عالي و تحقيقاتي داراي شخصيت حقوقي مستقل هستند و برابر ضوابط و آيين‌نامه‌هاي خاص مالي- معاملاتي، اداري، استخدامي و تشکيلاتي که به تصويب هيات امنا و تاييد وزير مي‌رسد اداره مي‌شوند.

• تاريخچه

هيات امنا, براي اولين بار در ايران در اساسنامه دانشگاه شهيد بهشتي (ملي سابق) مصوب 1339 به عنوان ركن اول دانشگاه مطرح شد. اما دانشگاههایی كه به ترتيب داراي هيات امنا شدند عبارتند بودند از:

1. 1. دانشگاه شيراز (پهلوي سابق) اولين دانشگاهي بود كه داراي هيات امنا شد. براساس قانون تاسيس اين دانشگاه كه در آذر ماه سال 1342 به تصويب رسيد, هيات امنا نماينده قانوني دانشگاه بود و كليه امور علمي, فني, آموزشي, مالي, اداري و استخدامي دانشگاه نيز زير نظر آن اداره مي‌شد. اعضاي هيات امنا عبارت بودند از: وزير دربار، وزير فرهنگ، رئيس دانشگاه، استاندار فارس، مدير عامل سازمان برنامه، مدير عامل شركت ملي نفت ايران و عده‌اي بين 9 تا 15 نفر از شخصيت‌هاي ذيصلاح فرهنگي و اقتصادي و ارباب صنايع كشور كه با پيشنهاد وزارتين دربار و فرهنگ و تصويب شاه براي مدت 6 ماه انتخاب مي‌شده‌اند. رياست هيات امناء با وزير دربار و در غياب وي با وزير فرهنگ بوده است.
       
   2. دانشگاه صنعتي شريف كه در 18/10/1344 به تصويب رسيد. اعضاي هيات امنا عبارت بودند از: وزراي دربار، فرهنگ و هنر، آموزش و پرورش، اقتصاد، نيابت توليت و 25 نفر ديگر
       
   3.  دانشگاه تهران كه در تير ماه 1346 قانون هيات امناي آن به تصويب مجلسين رسيد. اعضاي هيات امناء دانشگاه تهران به موجب قانون مذكور عبارت بودند: نخست وزير، وزير دربار، وزير آموزش و پرورش، وزير دارايي، مدير عامل شركت ملي نفت ايران، رئيس دانشگاه تهران، مدير عامل سازمان برنامه، دبير كل سازمان امور اداري و استخدامي كشور، 7 نفر از شخصيت‌هاي فرهنگي و دانشگاهي و اقتصادي كشور با پيشنهاد وزير آموزش و پرورش و تصويب هيات دولت رياست هيات امناء با نخست وزير بود.

به موجب قانون مذكور به دولت اجازه داده شد كه در صورت اقتضاي مقررات اين قانون در ساير دانشگاه‌ها و دانشكده‌ها و موسسات تعليماتي عالي و تحقيقاتي كشور نيز به موقع اجراء بگذارد. نحوه انتخاب هيات امناء موضوع اين قسمت مي‌بايستي به تصويب كميسيون‌هاي آموزش و پرورش مجلسين برسد.

در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي خارج از پايتخت، استاندار و رئيس انجمن مربوط نيز عضو هيات امناء بودند.

در مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي وابسته به ساير وزارتخانه‌ها و موسسات دولتي وزير يا مسئول دولتي نيز به اقتضاي سمت خود رياست يا عضويت هيات را داشتند.

روساي دانشگاهها و موسسات آموزشي عالي و پژوهشي بدون حق راي در جلسات شركت داشتند.

1. 4.  دانشگاه مشهد، اولين جلسه آن در تاريخ 15/11/1346 تشكيل گرديد و آيين‌نامه داخلي هيات امناي آن به تصويب رسيد. اعضاي هيات امنا عبارتند بودند از: وزير دربار، وزير علوم و آموزش عالي، وزير آموزش و پرورش، وزير آباداني و مسكن، استاندار خراسان، دبيركل سازمان امور اداري و استخدامي، قائم مقام وزير دارائي، مدير عامل بنياد فرهنگي، قائم مقام مدير عامل سازمان برنامه، قائم مقام مدير عامل شركت نفت، يكي از اساتيد دانشكده پزشكي دانشگاه تهران، مدير عامل كارخانجات صنعتي ايران ناسيونال، معاون دانشكده دندانپزشكي، رئيس دانشگاه مشهد

در سال 1350, قانون هياتهاي امناي موسسات عالي علمي- دولتي به تصويب مجالس وقت رسيد و براساس اين قانون, دانشگاهها موظف شدند كه هيات امناي مستقلي تشكيل دهند. هدف از اين قانون ايجاد هماهنگي و يكپارچگي بيشتر ميان همه دانشگاهها و موسسات آموزش عالي بود.

در سال 1353, قانون اصلاح پاره‌اي از مواد قانون هياتهاي امناي موسسات عالي علمي- دولتي در مجالس وقت به تصويب رسيد. بر طبق اين قانون وزارت علوم و آموزش عالي مكلف شد كه براي هر يك از دانشگاههاي دولتي و غير دولتي و مؤسسات آموزش عالي و پژوهشي دولتي, هيات امنايي با تركيب و وظايف يكسان و طبق مقررات مربوطه تشكيل دهد.

بعد از پيروزي انقلاب اسلامي به استناد لايحه قانوني انحلال هيات هاي امناي دانشگاهها و موسسات آموزش عالي و پژوهشي اعم از دولتي و غير دولتي و خصوصي مصوب13/12/1357 وظايف و اختيارات هياتهاي امناي كليه دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي منحل و وظايف و اختيارات هياتهاي امناي دانشگاهها و موسسات آموزش عالي طبق همين قانون به هيات 3  نفري جانشين هيات هاي امنا واگذار شد.

سرانجام شورايعالي انقلاب فرهنگي در جلسات 181 و 183 مورخ 9/12/67 و23/12/67 تصويب نمود كه هريك از وزارتخانه‌هاي فرهنگ و آموزش عالي و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي براي دانشگاهها و موسسات آموزش عالي و پژوهشي وابسته به خود مي‌توانند هيات امنائي با تركيب ذيل تشكيل دهند.

الف- وزير

ب- رئيس مؤسسه

ج- 4تا 6 تن از شخصيتهاي علمي و فرهنگي و يا اجتماعي محلي و كشوري كه نقش مؤثري در توسعه و پيشرفت مؤسسه مربوط داشته باشند.

د- وزير و يا نماينده وزير برنامه و بودجه

اولین هیات امنای انستیتو پاستور ایران بعد از انقلاب اسلامی در تاریخ 3/6/1379 برگزار شد