در مصاحبه با دکتر احسان مصطفوی، مدیر روابط عمومی و امور بین الملل انستیتو پاستور ایران و در سومین سالگرد گزارش کرونا در ایران، مروری بر فعالیت های انستیتو پاستور ایران در دوران کرونا شده است. دکتر مصطفوی، استاد اپیدمیولوژی و رییس مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران می باشند و از افراد فعال در این دوران پر فراز و نشیب بوده اند.

درباره انستیتو پاستور ایران

انستیتو پاستور ایران موسسه ای تحقیقاتی، تولیدی و آموزشی است که با هدف تامین بهداشت و سلامت جامعه در سال 1299 تاسیس شد. در آن زمان، ضرورت تاسیس موسسه ای علمی که بتواند در زمینه بیماری های واگیر فعالیت داشته باشد و قادر به تولید برخی از واکسن ها باشد احساس می‌شد. بر این اساس در تاریخ 23 اکتبر 1919 میلادی (1298 شمسی) مذاکرات بین هیات‌های ایرانی و فرانسوی در انستیتو پاستور پاریس صورت گرفت و در تاریخ20 ژانویه 1920 میلادی (1299 شمسی) قرارداد همکاری بین دو کشور به امضا رسید. از این زمان فعالیت انستیتو پاستور ایران آغاز شد. فعالیت های انستیتو پاستور ایران در طول بیش از صدسال فعالیت هم به لحاظ کمی و هم از نظر کیفی رو به گسترش بوده است.

انستیتو پاستور ایران دهمین انستیتو پاستور از نظر قدمت تاسیس در شبکه بین الملل انستیتو پاستور می‌باشد. اولین انستیتو پاستور در سال 1887 در پاریس تأسیس‌شد. هدف لویی پاستور و همکارانش از تأسیس انستیتو پاستور ایجاد بیش‌ترین توانمندسازی بر پایه‌ی یافته‌های علمی در سراسر دنیا علیه بیماری‌های واگیردار بوده است. بر همین اساس پژوهشگران انستیتو پاستور با هدف شناسایی و کنترل اپیدمی‌ بیماری‌های واگیردار به سراسر دنیا سفر می‌کردند. این موسسه بنام بنیان‌گذار و نخستین رئیس آن لوئی پاستور نام‌گذاری شده است. شبکه بین المللی انستیتو پاستور با عضویت ۳۳ موسسه در سراسر جهان بیش از یک قرن در خط مقدم مبارزه با بیماری‌های عفونی قراردارد. این شبکه براساس رسالتی مشترک فعالیت می‌کند. به‌طورکلی، فعالیت‌های اعضای این شبکه در تحقیقات، بهداشت عمومی، همکاری ملی و بین‌المللی و تعامل با صنعت و جامعه می‌باشد.

شبکه بین‌المللی انستیتو پاستور علاوه بر اجلاس سالانه رؤسای کشورهای عضو، میزبان اجلاس منطقه‌ای شبکه بین‌المللی در مناطق آفریقا، اروپا، امریکا و نشست‌های منطقه‌ای برای هر دو سال یکبار است که ضمن دعوت از همه رؤسای کشورهای عضو در یکی از مناطق واقع در 33 کشور عضو، برگزار و تبادل آخرین اطلاعات و دستاوردهای علمی و فنی به همراه ارائه نتایج تحقیقات موضوعات مرتبط صورت می‌پذیرد.  انستیتو پاستور ایران در حال حاضر عضو شبکه منطقه‌ای آسیا، اقیانوسیه متشکل از کشورهای چین، کره جنوبی، هنگ‌کنگ، ویتنام، کامبوج، کالدونیا و لائوس می‌باشد. عضویت در این شبکه فرصتی برای انستیتو پاستور ایران است تا فعالیت‌های تحقیقاتی و آموزشی مشترک خود را منسجم تر از قبل پیش ببرد.

انستیتو پاستور ایران و کرونا

انستیتو پاستور ایران که با یک قرن قدمت، نقشی ماندگار در کنترل بیماری‌هایی مانند هاری، طاعون، وبا، سل و هپاتیت در کشور داشته است، به‌عنوان یکی از مراکز تحقیقاتی و تشخیصی کشور در حوزه بیماری‌های عفونی نوپدید و بازپدید شناخته می‌شود. تاریخ 100 ساله این موسسه تحقیقاتی تولیدی آموزشی، پر است از صحنه‌های تلاش و ایثار متخصصان متعهد ایرانی است. در یک قرن حیات انستیتو پاستور ایران، کارشناسان این موسسه حتی از جان خود هم برای کنترل و ریشه‌کنی بیماری‌های واگیر در کشور و منطقه مایه گذاشته اند. زحمات تاثیر گذار محققان این موسسه باعث شده است که انستیتو پاستور ایران همیشه مرجعی اثرگذار در ارتقای بهداشت و سلام عمومی کشور باشد.

با شروع اپیدمی کووید-19 در ایران، صحنه آزمون بزرگ دیگری برای این موسسه تحقیقاتی رقم خورد و متخصصان انستیتو پاستور ایران بر اساس رسالت تاریخی، وظیفه ملی و دانش و تجربه خود، در صف اول تشخیص و کنترل کروناویروس قرار گرفتند. این پاندمی و فعالیت های ماندگار همکاران ما، می تواند نقطه آغاز دیگری برای بازگشت انستیتو پاستور ایران به روزهای اوج و عظمت خود باشد.

 انستیتو پاستور ایران در پاسخ به اپیدمی کووید-19 در حوزه های تشخیص آزمایشگاهی، تولید واکسن، ارزیابی و تولید کیت های تشخیصی، پایش واریانت ها، تولید محصولات و مواد ضدعفونی کننده، انجام تحقیقات کاربردی، انجام مطالعات و تحلیل های اپیدمیولوژی و پاسخ به سوالات مردم از طریق راه اندازی خط مشاوره تلفنی و تولید محتواهای آموزشی نقش های مهمی را برای کشور ایفا نمود.

اقدامات انجام شده در حوزه تشخیص آزمایشگاهی

تا اوایل اسفندماه 1398، در بحث‌های تشخیصی کروناویروس در کشور، اغلب راه‌ها به انستیتو پاستور ایران ختم می‌شد. متخصصان و کارشناسان این موسسه تحقیقاتی که از حدود 2 ماه قبل و در پی شیوع ویروس کرونا در چین و چند کشور دیگر، بر روی این ویرس متمرکز شده‌بودند، با انجام مطالعات دقیق موفق شدند از اوایل بهمن ماه و یک ماه زودتر از شیوع ویروس کرونا در کشور، آزمایشات تشخیص مولکولی این ویروس را راه‌اندازی کنند و همین آمادگی، سبب شد با شروع مرحله طغیان ویروس کرونا، متخصصان انستیتو پاستور ایران بتوانند در یک جهاد شبانه‌روزی، رکورد قابل‌توجهی از تشخیص نمونه‌های ارسالی از نقاط مختلف کشور را ثبت کنند. با توجه به تمهیدات قبلی و سطح آمادگی، از هفته اول اپیدمی، مسؤلیت کمیته کشوری تشخیص کرونا جهت هدایت کلیه استانها به انستیتو پاستور ایران واگذار شد. لازم به ذکر است که پس از اعلام موارد کرونا در چین، با پیش بینی نیازهای احتمالی کشور، طراحی روشهای تشخیصی با مستند سازی کل روند جهت بهره برداری های آموزشی آتی صورت گرفته بود.

در روزهای اول ورود کرونا به کشور تیم پاسخ سریع بیماری های عفونی انستیتو پاستور ایران با بسیج بخش های مختلف انستیتو پاستور ایران از جمله بخش های آربوویروس ها و تب های خونریزی دهنده ویروسی، میکروب شناسی، آنفلوانزا، اپیدمیولوژی و ویروس شناسی مولکولی برای تقویت ظرفیت آزمایشگاهی اقدام نمود. انستیتو پاستور ایران در هفته های اول با راه اندازی تست تشخیصی  Pan-Coronavirus RT-PCR و در زمانی که هنوز کیت های اختصاصی کرونا وارد کشور نشده و تولید نشده بود، نیاز کشور برای تشخیص را پاسخ گفت.

در راستای افزایش ظرفیت تشخیصی و با تحویل آزمایشگاه جدید تشخیص کرونا ویروس به انستیتو پاستور ایران در ٢٠ اسفند ماه ٩٨، امکان افزایش ظرفیت تشخیصی انستیتو پاستور ایران به ۱۸۰۰ آزمایش در روز فراهم شد و در عین حال متخصصین آزمایشگاهی انستیتو پاستور ایران در فضایی مجهزتر و استاندارد به ارائه خدمات تشخیصی خود پرداختند. لازم به ذکر است که انجام آزمایش کرونا در انستیتو پاستور ایران به صورت رایگان و بر روی نمونه های ارجاعی از بیمارستان های کشور انجام می شد.

این انستیتو در عین حال با تدوین دستورالعمل تشخیص آزمایشگاهی و طراحی فرم اطلاعات بیمار با همکاری آزمایشگاه مرجع سلامت و مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت، نقش مهمی در گسترش شبکه آزمایشگاهی کووید19 ایفا نمود. در طی زمان کمتر از  6 ماه از شروع اپیدمی، حدود 200 آزمایشگاه کشوری توسط انستیتو پاستور ایران و آزمایشگاه مرجع سلامت برای تشخیص کروناویروس فعال شد و توام با آن با تلاش شبانه روزی همکاران این شبکه ظرفیت بسیار مناسبی برای تشخیص نمونه های مشکوک در سراسر کشور فراهم شد. خوشبختانه با گذشت حدود یکسال، این شبکه آزمایشگاهی به بیش از 500 آزمایشگاه خصوصی و دولتی ارتقا پیدا کرد. همزمان با توسعه شبکه آزمایشگاهی، ظرفیت تشخیصی شبکه آزمایشگاهی کورونا ویروس به بیش از 100 هزار آزمایش در روز افزایش یافت. این اقدام کم نظیر در سخت ترین روزهای بحران، نه تنها کشور را از نگرانی و سردرگمی نجات داد بلکه به مدیران ارشد حوزه سلامت و بخصوص روسای دانشگاهها روحیه بخشید و موجبات سربلندی کشور را فراهم کرد.

لازم به ذکر است که در بازدید تیم سازمان جهانی بهداشت در اسفندماه 1398 از انستیتو پاستور ایران، ضمن اظهار شگفتی از راه اندازی شبکه آزمایشگاهی در گستره وسیع در زمانی کوتاه در ایران، آن را به عنوان یک مدل موفق و  مورد توجه این سازمان دانستند.

بعد از پاندمی کووید19 و راه اندازی شبکه آزمایشگاه ملکولی در سراسر کشور و با محوریت انستیتو پاستور ایران، اغلب آزمایشگاه های خصوصی و آزمایشگاه های دولتی دانشگاه های علوم پزشکی کشور در حدی ارتقاء پیدا کردند که الان امکان شبکه سازی در حوزه تشخیص مولکولی برای بیماری های مختلف در کشور فراهم شده است. در حوزه کووید19، در حال حاضر هنوز هم هر هفته نمونه های مختلف از آزمایشگاه های سراسر کشور به انستیتو پاستور ایران برای اعتبارسنجی فعالیت های آن ها ارسال می شود.

در دیماه 1400 با تحوی گرفتن ۲ دستگاه توالی یابی نسل جدید (NGS) اهدایی سازمان جهانی بهداشت راه اندازی و پایش سویه های در گردش ویروس SARS-COV-2 در گردش در کشور به محوریت انستیتو پاستور ایران با شتاب بیشتری دنبال شد.

همکاری با انستیتو فینلای کوبا برای تولید واکسن کرونا

انستیتو فینلای کوبا نیز به عنوان موسسه مهم و با سابقه در واکسن سازی در دنیا، واکسن‌های مختلفی را طول فعالیت خود تولید کرده بود. فلسفه شکل‌گیری این انستیتو برای تولید واکسن مننژیت بی برای کودکان بود و متعاقب آن، دولت کوبا اقدام به سرمایه گذاری خاص روی این انستیتو به عنوان یک مؤسسه واکسن ساز نمود و واکسن هایی نظیر استرپتوکوک پنومونیه، حصبه، وبا و هموفیلوس آنفلوانزا را تولید کرد. لازم به ذکر است که سابقه همکاری انستیتو پاستور ایران و کوبا به بیش از سی سال قبل بر می گردد که تکنولوژی تولید واکسن "هپاتیت بی" از این کشور به انستیتو پاستور ایران منتقل شد و از آن سال این واکسن در کشور عزیزمان تولید و برای عموم مردم  مورد استفاده قرار گرفته است.

با توجه به این که مطمئن ترین روش پیشگیری از ابتلا به کووید-19 واکسیناسیون بود، انستیتو پاستور ایران به عنوان قدیمی ترین موسسه واکسن ساز در ایران از شروع پاندمی کرونا، موضوع تولید واکسن مشترک با کشور کوبا را در دستور کار خود قرار داد. واکسن کرونای کنژوگه که توسط انستیتو فینلای کوبا و با مشارکت انستیتو پاستور ایران تولید شد، بعد از گذراندن موفق فاز ۱ و ۲، وارد فاز سوم کارآزمایی بالینی شد تا پس از تایید نهایی، در انستیتو پاستور ایران نیز تولید و واکسیناسیون عمومی با آن آغاز گردد.

بعد از گذشت چند ماه از شروع پاندمی کرونا، همکاری مشترک انستیتو پاستور ایران و انستیتو فینلای کوبا برای تولید واکسن کرونا با نام سوبرانا ۲ در کوبا و پاستوکووک در ایران شکل گرفت. این واکسن دو جزء مجزای توکسوئید کزاز و پروتئین RBD نوترکیب دارد که با اتصال آن ها به هم، سیستم ایمنی این دو جزء را به عنوان یک قسمت واحد شناسایی می‌کند و باعث افزایش پاسخ سیستم ایمنی  می‌شود. هدف گذاری این واکسن پیشگیری از بیماری و انتقال ویروس است. این واکسن بر پایه پروتئین نوترکیب و حاوی بخش RBD از ژن Spike ویروس SARS-COV-2 می­باشد. جهت حفظ پایداری این پروتئین، ماده موثره واکسن به ترکیب استاندارد واکسن کزاز اضافه شده و برای افزایش ایمنی­زایی آن، از افزونه­ی آلومینیوم هیدروکساید استفاده شده است. ایمنی زایی این واکسن در مطالعه بر روی حیوانات آزمایشگاهی و کارآزمایی بالینی بر روی حدود 1000 نفر در کشور کوبا مشخص شده بود. همچنین بررسی عوارض تزریق این واکسن بر روی افراد مورد مطالعه، نشان داده بود که عوارض این واکسن در بدن افراد دریافت کننده واکسن بسیار کم و آن هم به شکل خفیف بود. نتایج مطالعات در کوبا نشان دهنده اثربخشی خوب و بی خطر بودن این واکسن است. اثربخشی این واکسن در دو دوز تزریق 65 درصد بود که با استفاده از دوز سوم به 91.2 درصد ارتقا یافته بود. خوشبختانه همکاری علمی و فنی مشترک و موثری با طرف کوبایی شکل گرفت و مشارکت انستیتو پاستور ایران یک مشارکت جدی علمی در تولید مشترک واکسن بود.

انجام کارآزمایی بالینی فاز سوم واکسن کرونا در ایران توسط انستیتو پاستور ایران

به طور کلی مصرف هر واکسن در انسان در سطح وسیع، پس از انجام مراحل آزمایشگاهی در حیوانات و طی شدن مراحل اول و دوم کارآزمایی بالینی در انسان، نیازمند ارزیابی ایمنی و اثر بخشی در تعداد بیشتری از انسانها است تا اثربخشی آن در سطح وسیع تری بررسی شده و کوچکترین عارضه احتمالی آن مورد بررسی و شناسایی قرارگیرد. بر این اساس، مرحله سوم کارازمایی بالینی با هدف بررسی اثربخشی، ایمنی و ایمنی­زایی این واکسن در جمعیت 18 تا 80 سال؛ تحت نظارت سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و نیز کمیته ملی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی طراحی شد.

این مطالعه کارآزمایی بالینی فاز 3 ، بر روی جمعیت حدود 24000 نفر در ایران و جمعیت 44 هزار نفر در کوبا انجام شد. در 6 شهر (ساری، بابل، بندرعباس، کرمان، همدان و اصفهان) تزریق واکسن در دو نوبت به فاصله 28 روز و در دو شهر (یزد، و زنجان) علاوه بر دو نوبت تزریق اول، یک نوبت دیگر واکسن یادآور تزریق شد. این کارازمایی بالینی اولین و بزرگترین کارآزمایی بالینی واکسن کرونا در کشور بود که تماما بدون کاغذ و به صورت الکترونیک و از طریق سامانه طراحی و پایش شد. تمام داوطلبان و افراد همکار در پروژه اعم از مجریان، پزشکان، واکسیناتور ها و ... متناسب با نیاز دسترسی خاصی به سامانه طراحی شده داشتند. تمام تیم پژوهشی این کارآزمایی در دانشگاه های مطالعه، دوره های آموزشی مرتبط اجرای مطلوب کارآزمایی بالینی (GCP) را گذراندند. ارتباط نزدیکی با تیم بالینی کوبا در رابطه با این مطالعه برقرار شد که تبادل تجربه و دانش دو کشور در رابطه با کارآزمایی بالینی صورت گرفت.

در مطالعه کارآزمایی بالینی فاز ۳ این واکسن در ایران، حدود ۶۶ درصد اثربخشی واکسن در فرم‌های علامت‌دار و بیش از ۹۵ درصد هم اثربخشی در پیشگیری از فرم‌های شدید و بستری بوده است. عوارض موضعی مثل درد و التهاب در محل تزریق شایع ترین عارضه گزارش شده پس از تزریق این واکسن بوده است. مطالعه کارآزمایی بالینی این واکسن در کشور کوبا در کودکان هم انجام شد. این مطالعات  نشان داد که بعد از تزریق دو دُز واکسن، افزایش چهار برابری تیتر آنتی‌بادی در ۹۹ درصد کودکان ۳ تا ۱۱ سال و ۹۳ درصد در کودکان ۱۲ تا ۱۸ سال وجود داشته است. در حال حاضر علاوه بر افراد بزرگسال، تمام کودکان بالای پنج سال هم می توانند این واکسن را تزریق کنند.

با کسب نتایج بسیار رضایت بخش از این واکسن و اثبات اثربخشی بالا و بی خطری آن، مجوز اضطراری استفاده از این واکسن صادر شد تا وارد واکسیناسیون عمومی کشور شود.

انتقال دانش فنی تولید واکسن پاستوکووک در حدود یکسال پس از عقد قرارداد

 انستیتو پاستور ایران قرارداد انتقال تکنولوژی ساخت واکسن پنوموکوک را با انستیتو فینلای کوبا چند سال پیش منعقد کرده بود. در روند اجرای این قرارداد و با شروع پاندمی کووید19 و از آنجا که تکنولوژی ساخت این واکسن با واکسن کووید-19 (سوبرانا، پاستوکووک) از مرحله کونژوگه کردن پوششی است، در نتیجه انستیتو پاستور ایران قرارداد جدیدی برای انتقال تکنولوژی واکسن پاستوکووک منعقد نکرد و به صورت متمم قرارداد پنوموکوک کار با طرف کوبایی پیش رفت. در عین حال برای اولین بار خط تولید این محصول را از سلول های نوترکیب جانوری توسعه یافت و با نصب و راه اندازی دو بیوراکتور ۵۰۰ لیتری و کسب مهارت های لازم، اخذ دانش فنی کونژوگه کردن و فرمولاسیون کاملا به انستیتو پاستور ایران منتقل شد. نهایتا هم واکسن پاستوکووک بر اساس دانش فنی کسب شده در انستیتو پاستور ایران و به دست متخصصین معاونت تولید انستیتو پاستور ایران تولید شد. بالغ بر 16 میلیون دوز از این واکسن و واکسن پاستوکووک پلاس تولید و تحویل وزارت بهداشت شد. خوشبختانه انستیتو پاستور ایران از نظر دانش فنی تولید واکسن پاستوکووک مستقل شد. آنچه مهم است رابطه بسیار خوبی است که بین دو موسسه مهم واکسن ساز ایران و کوبا شکل گرفته است.  خوشبختانه این واکسن بر اساس مطالعات انجام شده، در کنار واکسن سینوفارم، تنها واکسنی است که برای تزریق در کودکان بالای 5 سال هم مجوز گرفت. 

آمادگی تولید ماهانه حدود سه الی چهار میلیون دز از این واکسن را داریم، که حسب اعلام نیاز وزارت بهداشت با برنامه‌ریزی لازم قابل تحویل خواهد بود. محققان این مجموعه با تمام توان و براساس استاندارهای ملی و بین‌المللی در تلاشند تا نگرانی مردم را با در دسترس قرار دادن یک واکسن اثربخش و کم خطر کم کنند.

واکسن پاستوکووک؛ دُز یادآور همه انواع واکسن‌ها

با توجه به مطالعات انجام شده، واکسن پاستوکووک از اوایل تیر ماه 1400 به عنوان دُز یادآور اول و دوم تمام واکسن‌های استفاده شده در کشور، مورد تایید سازمان غذا و دارو قرار گرفت و در مراکز واکسیناسیون به عنوان واکسن یادآور در سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در مطالعاتی که در کشور انجام شده، نشان داده شد که میانگین آنتی‌بادی متعاقب دریافت دُز یادآور واکسن پاستوکووک، در گیرندگان دو دُز اولیه واکسن سینوفارم، بیش از ۲۰ برابر افرادی بوده است که دُز یادآور سینوفارم را دریافت کرده بودند. در این مطالعه، درصد سروکانورژن (افزایش ۴ برابری آنتی‌بادی نسبت به مقدار پایه) آنتی‌بادی در گیرندگان دُز  یادآور پاستوکووک هم بیش از ۳ برابر گروه دریافت‌کننده واکسن سینوفارم بوده است. در مطالعه دیگری که بر روی داوطلبین گیرنده دو دُز اولیه واکسن آسترازنکا انجام شده است، نیز نشان داده شد که میزان افزایش تیتر آنتی بادی درگروه دریافت کننده واکسن کووید-۱۹ تولیدی انستیتو پاستور ایران  بیش از دو برابر گروه دریافت کننده واکسن آسترازنکا است. همچنین، نتایج ارزیابی پایداری ایمنی حاصل در افرادی که ۳ دُز از واکسن‌های تولیدی انستیتو پاستور ایران را دریافت کرده بودند، نشان داده است که شش ماه بعد از تزریق دُز سوم، کماکان پاسخ ایمنی قابل قبولی در افراد دریافت کننده حفظ شده است.

این مطالعات نشان داده است که کارایی واکسن های کووید-۱۹ تولیدی مشترک انستیتو پاستور ایران و انستیتو فینلای کوبا به عنوان دُز یادآور، در تحریک سیستم ایمنی به صورت معناداری، بالاتر از واکسن‌های یادآور نظیر سینوفارم و آسترازنکا است. در این مطالعات همچنین مشخص شده که کارایی دُز یادآور واکسن‌های پاستوکووک و پاستوکووک-پلاس، مشابه یکدیگر بوده و عوارض جانبی خاصی نیز متعاقب تزریق آن‌ها گزارش نشده است.

نصب و راه اندازی بیوراکتورهای خط تولید صنعتی واکسن ها و کشت سلولهای جانوری

در اردیبهشت 1401، بیوراکتورهای کشت سلول های جانوری مورد راه اندازی قرارگرفت. راه اندازی ۲ بیوراکتور ۵۰۰ لیتری کشت سلول از نوع پرفیوژن و وجود دانش فنی تولید پروتئین های نوترکیب با استفاده از سلول های سوسپانسیون، نه تنها نقطه عطفی در تولید فرآورده های بیوتکنولوژی در انستیتو پاستور ایران می باشد، بلکه زیرساختی منحصر به فرد را در نظام سلامت کشور ایجاد می کند که توان انستیتو پاستور ایران را در تامین نیازهای سلامت محور کشور در راستای توسعه تولید سایر  واکسن ها و فرآورده های زیستی بر پایه کشت سلول به صورت چشمگیری ارتقاء می دهد. همچنین، با توجه به پیش بینی سازمان بهداشت جهانی، مبنی بر خطر بازگشت بیماری های واگیردار مانند انواع آنفولانزا و بتاکروناویروس ها و همچنین، خطر شیوع مجدد بیمارهای نظیر ابولا و همه گیری بیماری نوپدید ناشناخته دیگر، این خط تولید به عنوان زیرساختی استراتژیک برای کشور خواهد بود که می تواند نقش مهمی در کنترل و مدیریت تهدیدهای آتی در زمینه بیماری های عفونی ایفا نماید.

نتایج موفق از واکسن پاستوکوآد (بر پایه آدنوویروس) تولید انستیتو پاستور ایران  

 انستیتو پاستور ایران علاوه بر مشارکت با انستیتو فینلای کوبا در پروژه واکسن پاستوکووک که از فناوری منحصر بفرد پروتیین کونژگه برخوردار میباشد، ساخت واکسن پاستوکوآد بر پایه ناقل آدنوویروس را نیز از مهر 1399 شروع کرد. واکسن های موجود کووید-19 در دنیا بر اساس فناوری و روشهای متعددی تولید شده اند که شامل واکسن های غیر فعال شده مانند سینوفارم، واکسن های mRNA مانند فایزر، واکسن های پروتئینی مانند نووواکس  و واکسن هایی بر پایه ناقل آدنوویروسی مانند آسترازنکا می باشند. در ایران، واکسن های تولید داخل، بر پایه پروتئین و واکسن های غیر فعال شده می باشد.

لازم به توضیح است فناوری تولید واکسن های بر پایه ناقل آدنوویروس که دارای ویژگی های مهمی از جمله کارآیی قابل توجه و همچنین امکان تولید و بازطراحی سریع می باشند، در اختیار تعداد بسیار معدودی از کشورها قرار دارد. در طراحی واکسن پاستوکوآد با هدف تولید واکسنی موثر، علاوه بر پروتئین اسپایک که در سایر واکسنهای مشابه استفاده شده، پروتئین نوکلئوکپسید کووید-19 نیز مورد استفاده قرار گرفته است. پس از انجام مراحل کنترل کیفی و آزمون های پیش بالینی شامل تعیین قدرت ایمنی زایی، تعیین ایمن بودن واکسن و تعیین اثر حفاظتی و پیشگیری، طبق دستورالعمل های سازمان غذا و دارو، مستندات مربوطه به سازمان غذا و دارو ارائه گردیده است. در نتایج این مطالعه که در مجله معتبر بین المللی Vaccine منتشر شد نشان داده شده که این واکسن توانایی تحریک سیستم ایمنی سلولی بر علیه ویروس کووید-19 و نیز تولید آنتی بادی خنثی کننده علیه سویه های مختلف کووید-19 مانند سویه ووهان، لامبدا، دلتا و اومیکرون را دارا می باشد. ایجاد زیرساخت تولید واکسن و دارو با بهره گیری از ناقل های آدنوویروسی و بومی کردن این فناوری ارزشمند در کشور حایز اهمیت بسیاری است، زیرا علاوه بر دارا بودن مزیت هایی مانند سهولت تولید انبوه و پایین بودن هزینه تولید این دستاورد به راحتی می تواند در پیشگیری و درمان بیماری های دیگر و سرطان ها مورد استفاده قرار گیرد تا نیاز کشور در مواقع بحرانی و حساس، بدون وابستگی به سایر کشورها، مرتفع گردد.  

طراحی و تولید کیت های تشخیصی کرونا

انستیتو پاستور ایران از روزهای اول شروع اپیدمی، پیشنهاد فراخوان برای تولید کیت های ملکولی و سرولوژی در داخل کشور با توجه به تحریم ها و محدودیت های داخلی را مطرح کرد و با همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری، پس از ارزیابی اولیه شرکت های حائز شرایط اولیه، ارزیابی کیفی کیت های داخلی و کمک به ارتقای کیفی آن ها را به عهده گرفت و باعث شد که کشور در یکی از مهمترین برهه های تاریخی خود، دچار محدودیت در کیت های تشخیصی و اپیدمیولوژی نشود. کنترل کیفی کیت های خارجی کرونا نیز از روز اول در این انستیتو دنبال شد.

در پاییز سال 1399، نگرانی خیلی عمده در کشور این بود که احتمالاً کووید19 و آنفلوآنزا شیوع پیدا کند و چون اولین پاییزی بود که کووید19 پاندمی شده بود و احتمالاً آنفلوآنزا هم همراهش می آمد، بحث کیتهای تشخیص دهنده همزمان کووید19 و آنفلوآنزا جدی بود که همکاران انستیتو پاستور ایران خیلی سریع توانستند این کیت را طراحی کنند و در شبکه آزمایشگاهی متشکل از 10 آزمایشگاه دولتی دانشگاه های علوم پزشکی کشور توزیع کنند. برای تشخیص واریانت های مختلف مثل سویه ووهان، دلتا یا امیکرون هم کیت هایی طراحی گردید و در شبکه آزمایشگاهی کشور توزیع شد.

به دنبال افزایش آمار موارد مثبت کروناویروس در کشور و همچنین با نزدیک شدن به فصول سرد سال، این  احتمال  متصور بود که افزایش همزمان موارد آنفلوانزا در کنار موارد کووید19دیده شود و با توجه به پروتکل درمانی مجزای این دو عامل ویروسی، روشی که بتواند این دو عامل را سریعا شناسایی و  پزشکان را در اتخاذ یک استراتژی موثر درمانی هدایت کند بسیار حیاتی به نظر می رسید. بر این اساس محققان آزمایشگاه مرجع کشوری COVID-19، کیت تشخیص  ملکولی همزمان ویروس انفلوانزا و کرونا ویروس (Pasteur COVI/FLU A&B)را طراحی و تولید نمود، که در آبان ماه 1400 در کل شبکه تشخیص ملکولی COVID-19 توزیع و مورد استفاده قرار گرفت. این تست بر اساس روش Real time PCR  کار می کند.

با ظهور سویه امیکرون در کشور افریقای جنوبی، که نسبت به سویه های قبلی سرایت پذیری بالایی داشت، سیستم بهداشتی را بر آن داشت که غربالگری سریع و به دنبال آن اقدامات کنترلی  و بهداشتی موثر در کنترل این واریانت را در کشور مد نظر قرار دهد،  براین اساس وظیفه ساخت کیت غربالگری واریانت امیکرون به انستیتو پاستور ایران محول شد. این کیت ((Pasteur Spike Gene Target Failure Real Time PCR)) بر اساس روش  One-Step Real Time RT-PCRبه منظور افتراق واریانت Omicron  از دیگر واریانت های SARS-CoV-2 طراحی شد. این کیت ها در تشخیص اولین موارد امیکرون در مناطق مختلف کشور مورد استفاده قرار گرفت.

تولید سایر محصولات و مواد ضدعفونی کننده مرتبط با کرونا

با توجه به نیاز کشور به محیط انتقال کروناویروس جهت ارسال نمونه های گرفته شده از مراجعین به بیمارستان‏ها و مراکز بهداشتی- درمانی سراسر کشور، با همت متخصصان مجتمع تولیدی تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران، اولین سری ساخت این فرآورده تولید و پس از انجام آزمون‏های کیفی مرتبط مورد تایید قرار گرفت. پس از اخذ مجوزهای لازم این محصول تولید و جهت استفاده در اختیار نظام سلامت کشور قرار داده شد.

لازم به ذکر است انستیتو پاستور ایران از اولین روزهای اپیدمی کروناویروس در کشور، همزمان با برخی  واحدهای تولیدی در کشور، اقدام به تولید ضدعفونی کننده های الکلی در اشکال دارویی محلول و ژل بر اساس فرمولاسیون توصیه شده سازمان جهانی بهداشت نیز نمود.

اقدامات انجام شده در حوزه پاسخ به سوالات مردم در مورد بیماری

همزمان با شروع اپیدمی کروناویروس در کشور و در راستای پاسخ به سوالات و ابهامات مردم در رابطه با این بیماری انستیتو پاستور ایران 4 خط مستقیم و 2 خط موبایل را برای پاسخگویی به سوالات در مورد کرونا ویروس اختصاص داد تا در صورت سوال به جای مراجعه به مراکز درمانی، با مراکز مشاوره انستیتو پاستور ایران تماس بگیرید و از حضور بی مورد در مراکز درمانی که می تواند باعث ازدحام و انتشار بیشتر ویروس شود جلوگیری شود. لازم به ذکر است همزمان انستیتو پاستور ایران اقدام به چاپ و انتشار بروشور و مطالب آموزشی مرتبط با کروناویروس جدید نمود.

علاوه بر این محتواهای آموزشی متعددی نیز در قالب فیلم و کلیپ تولید و در فضاهای مجازی پخش شد.

انجام تحقیقات کاربردی

از آنجا که یکی از رسالت های انستیتو پاستور انجام تحقیقات کاربردی می شود همزمان با شیوع ویروس در کشور، تیم های تحقیقاتی انستیتو تلاش های تحقیقاتی خود را برای راه اندازی کیت های تشخیصی بومی، تولید دارو، واکسن و بررسی ماهیت ویروس شناسی، بیماری زایی، ایمنی زایی و اپیدمیولوژی بیماری انجام دادند و حاصل آن، چاپ بیش از 100 مقاله در مجلات معتبر بین المللی از مطالعات ایشان می باشد.

در تاریخ 1 اسفندماه 1398 و بلافاصله پس از گزارش اپیدمی کروناویروس در قم، متعاقب تصمیم مرکز مدیریت بیماری های واگیر و انستیتو پاستور ایران، تیم بررسی طغیان متشکل از کارشناسان این دو مرکز عازم قم شدند و در مدت 6 روز به ارزیابی طغیان در این شهر پرداختند. اهداف ارزیابی بررسی ارزیابی اقدامات پیشگیرانه و کنترل انجام شده، تعیین سیمای بالینی بیماران، بررسی جهت یافتن منشاء احتمالی طغیان در قم، کمک به راه اندازی سیستم ردیابی بیماران و  پیش بینی روند احتمالی آتی بیماری بود.

علاوه بر این دو نفر از اپیدمیولوژیست های انستیتو پاستور ایران عضو کمیته مشورتی کشوری اپیدمیولوژی کووید-19 شدند که با بررسی مستندات و یافته های خارجی و داخلی و الگوی بیماری زایی و ابتلا ویروس در کشور و مقایسه با دیگر نقاط جهان نسبت به بررسی وضع موجود و پیش بینی روند بیماری در کشور و همچنین اداره مدل های اپیدمیولوژیک اقدام نمودند. سایر همکاران ما نیز به فراخور تخصص، عضو کمیته های تخصصی دیگر مرتبط با کرونا بودند و در این رابطه ایفای نقش نمودند. حتی همکاران ما در تولید سایر واکسن ها نیز مشارکت جدی داشتند.

لینک خبر در وبدا

لینک خبر در ایسنا