واکسن های موجود کووید-19 در دنیا بر اساس فناوری و روشهای متعددی تولید شده اند که شامل واکسن های غیر فعال شده مانند سینوفارم، واکسن های mRNA مانند فایزر، واکسن های پروتئینی مانند نووواکس  و واکسن هایی بر پایه ناقل آدنوویروسی مانند آسترازنکا می باشند. در ایران، واکسن های تولید داخل، بر پایه پروتئین و واکسن های غیر فعال شده می باشد. انستیتو پاستور ایران علاوه بر مشارکت با انستیتو فینلای کوبا در پروژه واکسن پاستوکووک که از فناوری منحصر بفرد پروتیین کونژگه برخوردار میباشد، ساخت واکسن پاستوکوآد بر پایه ناقل آدنوویروس را نیز از مهر 1399 شروع کرد.   

لازم به توضیح است فناوری تولید واکسن های بر پایه ناقل آدنوویروس که دارای ویژگی های مهمی از جمله کارآیی قابل توجه و همچنین امکان تولید و بازطراحی سریع می باشند، در اختیار تعداد بسیار معدودی از کشورها قرار دارد. در طراحی واکسن پاستوکوآد با هدف تولید واکسنی موثر، علاوه بر پروتئین اسپایک که در سایر واکسنهای مشابه استفاده شده، پروتئین نوکلئوکپسید کووید-19 نیز مورد استفاده قرار گرفته است. پس از انجام مراحل کنترل کیفی و آزمون های پیش بالینی شامل تعیین قدرت ایمنی زایی، تعیین ایمن بودن واکسن و تعیین اثر حفاظتی و پیشگیری، طبق دستورالعمل های سازمان غذا و دارو، مستندات مربوطه به سازمان غذا و دارو ارائه گردیده است. در نتایج این مطالعه که اخیرا در مجله معتبر بین المللی Vaccine منتشر شده (1) نشان داده شده که این واکسن توانایی تحریک سیستم ایمنی سلولی بر علیه ویروس کووید-19 و نیز تولید آنتی بادی خنثی کننده علیه سویه های مختلف کووید-19 مانند سویه ووهان، لامبدا، دلتا و اومیکرون را دارا می باشد. البته این اولین پروژه ساخت واکسن کرونا در داخل کشور است که پیش از درخواست مجوز کارآزمایی بالینی، موفق به چاپ نتایج پیش بالینی شده است.

ایجاد زیرساخت تولید واکسن و دارو با بهره گیری از ناقل های آدنوویروسی و بومی کردن این فناوری ارزشمند در کشور حایز اهمیت بسیاری است، زیرا علاوه بر دارا بودن مزیت هایی مانند سهولت تولید انبوه و پایین بودن هزینه تولید این دستاورد به راحتی می تواند در پیشگیری و درمان بیماری های دیگر و سرطان ها مورد استفاده قرار گیرد تا نیاز کشور در مواقع بحرانی و حساس، بدون وابستگی به سایر کشورها، مرتفع گردد.  

لازم به ذکر است نتایج مطالعه فاز 3 کارآزمایی بالینی واکسن پاستوکووک که سال گذشته توسط انستیتو پاستور ایران در 8 شهر کشور انجام شد هم در یکی از معتبرترین مجلات بین المللی پذیرفته شده است و به زودی منتشر خواهد شد.

1. Potency, toxicity and protection evaluation of PastoCoAd candidate vaccines: novel preclinical mix and match rAd5 S, rAd5 RBD-N and SOBERANA dimeric-RBD protein. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2022.03.066.